Chóry rodzinne z doliny Zillertal, Rainerowie i Strasserowie

Dwie śpiewające rodziny z doliny Zillertal - Rainerowie z Fügen i rodzeństwo Strasserów z Hippach - odbywały długie trasy koncertowe, rozpowszechniając tyrolską muzyką ludową w Niemczech, Rosji i Stanach Zjednoczonych. Byli oni założycielami nurtu muzycznego zwanego tyrolskim pieśniarstwem ludowym. Dzięki nim folklor tyrolski zawędrował do Lipska, St. Petersburga i Nowego Jorku, stając się popularny i budząc zainteresowanie słuchaczy. W repertuarze obu zespołów znajdowała się także „Cicha noc”. Fakt, że obecnie popularna kolęda rozbrzmiewa w święta Bożego Narodzenia we wszystkich zakątkach świata, jest niewątpliwą zasługą tych właśnie grup.

Historia rozpowszechnienia „Cichej nocy” przez dwie rodziny pieśniarskie z tyrolskiego Zillertalu bierze początek w osobie organmistrza z Fügen, Carla Maurachera. Był on w latach 1824/25, jak mówią źródła historyczne, zaangażowany przy budowie nowych organów dla kościoła św. Mikołaja w Oberndorfie, skąd przywiózł do swojego rodzinnego Zillertalu słowa i melodię kolędy. Mieszkańcy tej alpejskiej prowincji znaleźli w pieśni tak wielkie upodobanie, że natychmiast dodali ją do swoich śpiewników.

Rodzeństwo Strasserów śpiewa kolędę w Niemczech

Pierwsze udokumentowane, publiczne wykonanie kolędy jako tyrolskiej pieśni ludowej ma na swoim koncie rodzeństwo Strasserów. Rodzina ta pochodziła z Laimach koło Hippach. Ojciec, Lorenz Strasser, był rolnikiem, kramarz i handlarzem rękawiczek. Wraz z dziećmi zamieszkiwał drewnianą tyrolską chatę, która zachowała się do dzisiaj („Strasserhäusl“). Strasser trudnił się zimą handlem obwoźnym. Odwiedzał najważniejsze jarmarki niemieckie, np. w Lipsku i Berlinie, oferując przywiezione z rodzinnych stron towary. W tych podróżach towarzyszyły mu jego utalentowane muzycznie i obdarzone pięknymi głosami dzieci: Anna (ur. 1802), Josef (zwany Peppi, ur. 1807), Amalie (ur. 1809), Caroline (ur. 1813) i Alexander (ur. 1794, zmarł już w 1831). By zwrócić uwagę klientów na swoje towary, rodzeństwo – ubrane w stroje regionalne –  śpiewało tyrolskie pieśni ludowe. „Cichą noc“ wykonali po raz pierwszy w 1831 roku na jarmarku świątecznym w Lipsku, a następnie w Saksonii, podczas pasterki w królewskiej kaplicy dworskiej w Pleißenburg.

Wielki sukces „Cichej nocy“ w 1832 roku w Lipsku

W grudniu 1832 roku jedno z ogłoszeń w Dzienniku Lipskim zapowiadało koncert Strasserów w Hotelu de Bologne. Istnieją dowody, że podczas tego koncertu wśród pieśni tyrolskich znalazła się także „Cicha noc“. Przypuszczalnie w 1833 r. drezneński wydawca, August Robert Friese, wydał drukiem  „Cztery prawdziwe Pieśni Tyrolskie“ („Vier ächten Tyroler Lieder“). Jako czwarta pojawia się „Cicha noc”.

Po tej publikacji nastąpiły kolejne w innych częściach Niemiec. Ich choć kolęda ma swoje korzenie niezaprzeczalnie w Salzburga, długo utrzymywało się przekonanie, że jest kolędą tyrolską lub pieśń ludową z Zillertalu. Strasserowie zmienili pierwotną melodię i wykonywali pieśń w innej interpretacji. W ten sposób skromna kolęda przerodziła się w pieśń ludową, a następnie – publikowana i wykonywana przez pieśniarzy tyrolskich – stała się światowym przebojem.

Trasa koncertowa rodzinnego chóru Strasserów

Po wielkim sukcesie w Lipsku rodzeństwo Strasserów wyruszyło w trasę koncertową po Niemczech. Występowali między innymi w Dreźnie, Berlinie i Królewcu. Wzruszająca interpretacja kolędy inspirowała innych. Po występie Strasserów Berliński Chór Katedralny włączył pieśń do swego repertuaru. Stała się ulubioną kolędą króla Prus, Fryderyka Wilhelma IV. Po śmierci Amelii Strasser w 1835 r. rodzina zakończyła karierę pieśniarską, ale kolęda była w dalszym ciągu śpiewana w coraz to nowych zakątkach świata.

Sukces kolędy dzięki „Pra-Rainerom”

W 1839 roku z doliny Zillertal wyruszył w trasę koncertową inny rodzinny zespół muzyczny, by popularyzować na świecie tyrolski dorobek pieśniarski. Kierownikiem artystycznym był Ludwig Rainer z Fügen. Miał zaledwie 18 lat, kiedy postanowił zjeździć z rodzinnym kwartetem, „The Rainer Family“, Stany Zjednoczone.

Ludwig Rainer (ur. 1821) pochodził ze słynnej, rodziny śpiewaków. Pierwsze pokolenie Rainerów (zwane „Ur-Rainer” czyli „Pra-Rainerowie”) odniosło podczas swoich podróży koncertowych znaczące sukcesy. Występowali od 1824 do 1839 roku. Grupę tworzyła czwórka rodzeństwa: Maria (ur. 1788), Felix (ur. 1792), Franz (ur. 1794) i Joseph (ur. 1800) Rainer. Później dołączył do nich brat, Anton. Godzina powstania chóru rodzinnego wybiła – tak chcą kroniki rodzinne – kiedy „Pra-Rainerowie” wystąpili w zamku Fügen przed austriackim cesarzem Franciszkiem I i rosyjskim carem Aleksandrem I. Car był tak zachwycony ich talentem, że z miejsca wydał zaproszenie do St. Petersburga. Podróż ta nie doszła wprawdzie do skutku, ale rodzinny chór Rainerów mógł, dzięki rekomendacjom, podróżować po całej Europie i występować na dworach książęcych i królewskich. W 1827 roku „Pra-Rainerowie” odważyli się udać do Anglii. Ich koncerty spotkały się z wielkim uznaniem. Wirtuoz fortepianowy, Ignaz Moscheles, przetłumaczył najpopularniejsze pieśni na język angielski i wydał drukiem pod tytułem Tyrolean Melodies. Król Jerzy IV wielokrotnie zapraszał zespół na swój dwór.  Muzycy z Zillertalu poznali także Wiktorię, przyszłą królową Anglii. W 1838 roku gościli na jej uroczystościach koronacyjnych. W 1839 roku dali swój ostatni koncert.

Ludwig Rainer  i kontynuacja dziedzictwa „Pra-Rainerów”

Aby kontynuować dorobek pierwszego, założycielskiego pokolenia Reinerów, grupa pieśniarzy nowej generacji pod kierownictwem artystycznym Ludwiga Rainera przeszła profesjonalny casting. Razem z Ludwigiem w trasę koncertową wyruszyła: jego kuzynka Helene Rainer, Margarethe Sprenger i Simon Holaus.

W 1839 r. rozpoczęli swoją trasę koncertową po Ameryce, która trwała do 1843 roku i wiodła z Bostonu do Nowego Jorku, a dalej do St. Louis i Philadelphii. W Ameryce „Cichą noc” wykonali po raz pierwszy najprawdopodobniej w wigilijny wieczór 1839 r. w Nowym Jorku, pod pomnikiem Aleksandra Hamiltona.

Pierwsze pokolenie Rainerów wspomagało się jeszcze podczas  podróży listami polecającymi.  „Rainer-Family“ organizowała już swoje trasy koncertowe w sposób profesjonalny. Po udanym tournee, podczas którego zmienił się skład zespołu, Ludwig Rainer podróżował po Europie jako tyrolski pieśniarz ludowy. Występował z różnymi zespołami między innymi w Paryżu, w miastach północnych Niemiec, w Turcji i w St. Petersburgu. Po powrocie do Tyrolu wybudował na jeziorem Achensee hotel Seehof, gdzie pielęgnował tyrolski dorobek pieśniarski. Zmarł w 1893 roku.