Zwyczaje adwentowe

Adwent to czas przygotowań do Bożego Narodzenia, słuchania muzyki i czas szczególnej refleksji. Dla wielu jest to najpiękniejsza pora roku, gdyż w tym okresie ożywają stare zwyczaje naszych przodków i wracają wspomnieniami z czasów dzieciństwa. Najmłodsi piszą i zdobią listy do Dzieciątka, a gospodynie pieką ciasteczka i tradycyjnych chleb z suszonych owoców. Domy wypełniają się smakowitą wonią. W odwiedziny przychodzi Święty Mikołaj ze swoim ponurym towarzyszem krampusem, a w każdą niedzielę adwentu zapalana jest kolejna świeczka na wieńcu adwentowym. Domy i mieszkania są nastrojowo przyozdobione, a mieszkańcy Kraju Cichej Nocy pielęgnują pradawne tradycje. Z pokolenia na pokolenie przekazywane są przepisy kulinarne, kolędy i pastorałki oraz dawne zwyczaje.

Czekanie na Dzieciątko

Zgodnie z tradycją, czas oczekiwania rozpoczyna w Kraju Cichej Nocy pierwsza niedziela adwentowa. Mieszkańcy regionu spotykają się na wieczorkach gwiazdkowych i na jarmarkach adwentowych, w rodzinach natomiast dba się o to, by nie zaginęła piękna tradycja przodków. W adwencie w każdym domu obowiązkowo pojawia się wieniec upleciony ze świeżych gałązek jodłowych. Słowo adwent wywodzi się z łacińskiego „adventus“ – nadejście. Chodzi o czekanie i oddanie się medytacji, ale także o przygotowanie się na Narodziny Jezusa. W Kraju Cichej Nocy jest to związane ze szczególnymi uroczystościami i zwyczajami. Wiele z nich ma swoje korzenie w zamierzchłych czasach, inne powstały współcześnie.

• 4 grudnia, w dzień św. Barbary, przynosi się z ogrodu do domów i mieszkań gałązki czereśni. Św. Barbara, przedstawiana zwykle z wieżą i mieczem, jest szczególnie czczona w Kraju Cichej Nocy. Jest patronką górników, a tu w wielu miejscach wydobywano kiedyś lub wydobywa się nadal sól i rudy metali. Jeśli gałązki czereśni zakwitną do Bożego Narodzenia, to znak, że w progi domu zawita szczęście.
• W Steinbach an der Steyr od 1988 roku powstaje niezwykły kalendarz adwentowy. Od 1 do 24 grudnia na głównym placu miasteczka otwierane jest codziennie nowe, odświętnie przyozdobione okno.
• Topienie choinek to stosunkowo nowy zwyczaj, pielęgnowany w Gmunden nad jeziorem Traunsee, w Schärding nad rzeką Inn, w Schörfling nad Attersee oraz w Mondsee. Zrodził się on w Austrii Górnej, a następnie rozprzestrzenił po innych prowincjach austriackich i cieszy się dużą popularnością. W ramach uroczystości adwentowych, przy pięknych świątecznych iluminacjach, zatapia się w wodzie choinki, po które potem schodzą do jeziora nurkowie, by wyłowić je i wynieść na brzeg.
• Podobną imprezą jest pływanie adwentowe w pierwszą niedzielę adwentu w Hallein. Przyświecając sobie drogę pochodniami i niosąc podświetloną, drewnianą gwiazdę, pływacy docierają do rzeki Salzach, wchodzą do wody i płyną nią przez zabytkowe Stare Miasto.

Odwiedziny św. Mikołaja i krampusa

Wraz z adwentem nadchodzi wspaniały czas dla dzieci. Kiedy z nieba spada pierwszy śnieg, z piwnic wynoszone są sanki i narty. Maluchy piszą listy do Świętego Mikołaja i kładą je na oknie. Z nadzieją oczywiście, że spełnią się wszystkie ich życzenia. To okres wspólnego pieczenia ciasteczek, śpiewania kolęd i czytania opowieści świątecznych. W adwencie pojawia się też postać, która wywołuje ogólny popłoch: to krampus, szkaradny towarzysz św. Mikołaja, postać jakby z piekła rodem.

5 grudnia w Górnej Austrii, Tyrolu oraz na Ziemi Salzburskiej obchodzony jest Dzień Krampusa, czyli przebierańca o wyglądzie diabła. W dzień poprzedzający wizytę świętego Mikołaja przez ulice miast i miasteczek paradują właśnie takie krampusy – odziane w kozie skóry, w rogatych, straszliwych maskach, potwornie hałasujące żelaznymi, przyczepionymi do pasa dzwonkami. To mroczni towarzysze św. Mikołaja, którzy chcą wiedzieć, czy maluchy były w minionym roku grzeczne. Te grzeczne są obdarowywane drobnymi upominkami, a niegrzeczne – karane przez krampusa. Tak chce tradycja. Ale na szczęście rzeczywistość wygląda inaczej. Woreczek od Mikołaja ze słodyczami, orzechami i mandarynkami dostaje każdy. Na wsiach św. Mikołaj wędruje od gospodarstwa do gospodarstwa, w miastach najczęściej organizowane są specjalne, wielkie widowiska z krampusami i perchtami.

Polecamy na Ziemi Salzburskiej:

• „Dzikie Łowy pod Untersbergiem“ odbywają się zawsze w drugi czwartek adwentu. W oparciu o podanie o Wodanie – germańskim bogu wiatrów i zmarłych – oraz jego wojskach, grasuje on w towarzystwie swojej świty w okolicach góry Untersberg.   Uczestnicy „Dzikich Łowów”, do których zalicza się Śmierć, Czarownica, Kozioł, istoty  zamieszkujące moczary, Świński Ryj i Niedźwiedź, spotykają się w tajnym miejscu, a następnie ruszają od gospodarstwa do gospodarstwa. Hałasują przy tym niemiłosiernie, łomoczą czym się da, tupią i tańczą przy dźwiękach bębnów i piszczałek. W którym dokładnie miejscu spotykają się uczestnicy Dzikich Łowów, tego do ostatniej chwili nikt nie wie. Dowiemy się o tym dopiero tego samego dnia w informacji turystycznej w Grödig.
• W południe 24 grudnia salzburczycy uroczyście witają Dzieciątko głośnymi strzałami wiwatowymi. Tradycyjne „strzelanie na cześć Dzieciątaka”, pielęgnowane przez regionalne grupy strzeleckie, ma miejsce na Baszcie Kuenburga w Twierdzy Hohensalzburg. Strzelanie do wiwatu z bastionów fortecy sięga korzeniami okresu baroku.

Polecamy w Górnej Austrii:

• „Nigloumzug w Windischgarsten“: wieczorem 5 grudnia przez miasteczko  Windischgarsten w regionie wypoczynkowym Pyhrn-Priel paraduje osobliwe towarzystwo, złożone z aniołów, diabłów i innych baśniowych postaci. Parada „Niglo-Umzug“ należy do niematerialnego dorobku kultury UNESCO i została po raz pierwszy opisana 150 lat temu. Początek pochodu stanowi ubrany po mieszczańsku pan „Nigloherr“ w towarzystwie pani „Niglofrau“. Przechodzą przez Windischgarsten, a po drodze dołączają się do nich rozmaite postacie, zarówno piękne, jak i szkaradne. Pochód zmierza do Ośrodka Kultury Römerfeld, gdzie czytane są opowieści świąteczne, a dzieci otrzymują podarki.

Kolędnicy i poszukiwanie schronienia

Również w okresie adwentu od drzwi do drzwi domów chodzą tzw. „Anglöckler“,“Anklöpfler“ (w Tyrolu) lub trębacze. Małe grupki muzykantów i pieśniarzy wędrują w przebraniu pasterzy, przedstawiając symbolicznie poszukiwanie schronienia w Betlejem przez Józefa i Maryję. Proszą o przyjęcie ich w progi domu, śpiewają kolędy i opowiadają krótkie historie. Ich łomotanie do drzwi ma przepędzić złe duchy i przynieść szczęście i błogosławieństwo w Nowym Roku. Zwyczaj ten wywodzi się z prastarej tradycji, stworzonej przez ubogich parobków. Zdani na łaskawy chleb swoich gospodarzy i sąsiadów, by jako tako przetrwać okres zimy, chodzili od domu do domu, śpiewali pieśni, wystawiali małe spektakle i otrzymywali za to drobne datki. Dzisiaj prawie każdy zaprasza „Anglöckler“ w swoje progi. Są serdecznie witani, hojnie obdarowywani i wędrują dalej.

© SalzburgerLand Tourismus, kolędnicy

Szopki i Dzieciątko

Szczególnie pięknym zwyczajem w okresie adwentu jest chodzenie do szopek betlejemskich („Kripperl schauen“). W każdym kościele stoi szopka. Sceneria i  wydarzenia w szopce zmieniają się z tygodnia na tydzień i działają na dziecięcą wyobraźnię. Ponadto szopki przerzucają pomost między chrześcijańską wiarą w Słowo, które stało się Ciałem, a Dzieciątkiem, które przynosi w Boże Narodzenie prezenty pod choinkę.

Sezon szopek betlejemskich, tak w domach prywatnych, jak i w kościołach, zamyka 2 lutego święto Matki Boskiej Gromniczej. Zgodnie z tradycją, tylko do tego dnia stoją w domach choinki. Od XVIII wieku istnieje zwyczaj stawiania szopek bożonarodzeniowych także w domach prywatnych.

Polecamy w Górnej Austrii:

• W regionie Salzkammergut dużą popularnością cieszą się „wycieczki do szopek” zwane „Kripperlroas”. Od 24 grudnia do 2 lutego (Matki Boskiej Gromniczej) każdego roku gospodarstwa rolne i artyści-rzeźbiarze otwierają swoje podwoje, aby pokazać gościom pięknie zbudowane i na bieżąco rozbudowywane szopki rodzinne. Szopki krajobrazowe to typowe szopki ludowe, które wydarzenia biblijne o Narodzeniu Pańskim wpisują w lokalną scenerię. Kiedy w 1782 roku cesarz Józef II wydał dekret zabraniający kościołom stawiania szopek, jako że charakteryzował je w tamtych czasach zbyt wielki przepych, ludzie zaczęli budować szopki i rzeźbić figurki na własny, domowy użytek. Z biegiem czasu z małych stajenek rozwinęły się wypełniające całą izbę szopki krajobrazowe, zaludnione dziesiątkami figur. Tradycyjne budowanie szopek w domach i oglądanie szopek krajobrazowych wystawianych w domach prywatnych w okresie Bożego Narodzenia świadczy o tym, jak wielkie znaczenie ma ten zwyczaj jeszcze w dzisiejszych czasach dla mieszkańców Salzkammergut.

Polecamy w Tyrolu:

• W wielu miejscach w Tyrolu szkoły snycerskie i ogniska sztuki ludowej oferują kursy budowy szopek. Na przykład ognisko artystyczne w Seefeld. Zwyczaj „Krippele schaug’n“ jest w Tyrolu bardzo rozpowszechniony. Stajenki betlejemskie można oglądać w kościołach, szkołach, muzeach i domach prywatnych, a także w warsztatach artystów ludowych, a odwiedzający poznają tajniki rzemiosła i tło historyczne tego zwyczaju. Do regionów pielęgnujących tradycję szopek szczególnie pieczołowicie należy Pitztal i Außerfern, a także miejscowości wokół Innsbrucku i Alpbachtal.
  Tyrolskie Muzeum Sztuki Ludowej prezentuje w ramach dużej wystawy szopek najpiękniejsze eksponaty z Tyrolu. Na szlaku szopek w Imst wędrujemy do 24 miejsc, gdzie oglądamy najpiękniejsze szopki.

Polecamy na Ziemi Salzburskiej:

• Wędrówka szlakiem szopek „Kripperlroas“ na Ziemi Salzburskiej wiedzie do wystawy szopek organizowanej przez Salzburger Heimatwerk, na Salzburski Jarmark Adwentowy, do muzeum regionalnego „Schloss Ritzen” w Saalfelden, do Großarltal oraz do Mariapfarr, gdzie stoi szopka wypełniona przez ponad 100 odrestaurowanych figurek. Pochodzi ona z tego samego okresu, co wiersz Josepha Mohra „Cicha noc”.
• Landeskrippenverband Salzburg i miejscowe ogniska artystyczne oferują warsztaty budowania szopek dla dorosłych. W Saalfelden – rodzinnym miasteczku światowej sławy artysty ludowego, Xandiego Schläffera – każdego roku budowana jest przez uczniów lokalnej szkoły kopia legendarnej szopki „Saalfeldner Krippe“. Każdy obiekt to małe dzieło sztuki. Salzburskie szopki ludowe przypominają rustykalne alpejskie bacówki lub chłopskie zagrody.

Między Bożym Narodzeniem a Świętem Matki Boskiej Gromniczej

O żadnej innej porze roku nie unosi się w powietrzu tyle magii i mistyki, co w Boże Narodzenie. Kiedy noce stają się w Alpach coraz dłuższe, a dni coraz krótsze, wszyscy oczekują ponownych narodzin światła. W rejonach alpejskich jedno pokolenie przekazywało następnemu pradawne zwyczaje, które są żywe do dziś.  Służą one ochronie dobytku – domostw, zagród i zwierząt oraz przywołaniu w nowym roku obfitych plonów, szczęścia, pokoju i zdrowia. Wraz z choinką wnosi się do domów trochę natury. Drzewka zdobi się bombkami, świeczkami, woskiem pszczelim i słodyczami. Archaiczny i mistyczny charakter ma Dwanaście Nocy między zimowym przesileniem dnia z nocą, 21 grudnia a Świętem Trzech Króli, 6 stycznia. Zgodnie z pradawnymi wierzeniami w noce te krąży po okolicy alpejska wiedźma Perchta ze sforą dzikich pomocników. Uważano ją kiedyś za opiekunkę kobiet, zwłaszcza matek samotnie wychowujących dzieci.

• Pięknym zwyczajem jest dzielenie się Betlejemskim Światłem Pokoju 24 grudnia. Światełko Pokoju każdego roku przynosi z Betlejem do Wiednia dziecko z Górnej Austrii. W całej Austrii można dostać płomyk na dworcach, w kościołach i w Krajowym Studio Telewizyjnym ORF. Pociągami Światełko Pokoju rozwożone jest też do wielu innych państw europejskich.

Kadzenie w Noce Dwunastu

Noce Dwunastu owiane są pradawnymi przesądami i legendami. Nie można na przykład w tym czasie wywieszać prania do suszenia. Noce te mogą stać się przepowiednią pogody na następne dwanaście miesięcy. Szczególnym zwyczajem jest praktykowane w te noce kadzenie domostw i zagród dymem z kadzidła, żywicy i suszonych ziół. Jedna z gospodyń wiejskich z Lungau opowiada: „ Chodzimy z kadzielniczkami po domu, obejściu i stajniach, prosząc o ochronę i błogosławieństwo na nadchodzący rok. W Boże Narodzenie i sylwestra skrapiamy wszystko wodą święconą i odmawiamy różaniec.“

Parady perchtów w Alpach

Na początku roku organizowane są zarówno na Ziemi Salzburskiej, w Górnej Austrii, jak i w Tyrolu tzw. biegi perchtów – przy czym istnieją perchty piękne i szkaradne. Do pięknych zaliczają się Tresterer w Stuhlfelden w Pinzgau, których taniec, śpiew i tupanie przypominające młócenie zboża ma zapewnić obfite plony. W wielu regionach Tyrolu, na przykład w  Tiroler Unterland, organizowane są spektakularne imprezy z udziałem przerażających, wyobrażających diabły postaci, z widowiskowymi pokazami ogniowymi. Przebierańcy noszą rzeźbione maski i futrzane stroje, do których przyczepione są ciężkie krowie dzwonki. Mają oni odgonić złe duchy zimy.

Polecamy w Górnej Austrii:

• W Salzkammergut ostatnia Noc Dwunastu z 5 na 6 stycznia należy do istot zwanych Glöckler. Korzenie tej tradycji leżą w Ebensee nad jeziorem Traunsee. Dzisiaj „Glöcklerläufe“ czyli parady tych istot zaliczają się do niematerialnego dorobku kultury UNESCO. Zwyczaj jest pielęgnowany na terenie całego Salzkammergut, od Attersee, poprzez Traunsee i Bad Ischl po Bad Goisern i Obertraun. Podczas pochodów zwanych „Glöcklerläufe“ od domu do domu chodzą przebrani w białe stroje mężczyźni z podświetlonymi, olbrzymimi, przypominającymi wielkie żyrandole nakryciami głowy. Są to prawdziwe dzieła sztuki, które wykonywane są ręcznie przez wiele miesięcy, a fantazji pod względem kształtu nie ma granic. Są więc wśród nich gwiazdy o rozmaitych formach, piramidy i komety. Do wszystkich przymocowane są dzwoneczki, stąd nazwa Glöckler.